KKTC’de ilk yeni koronavirüs (Covid-19) vakasının görülmesinin üzerinden bir yıl geçti. Salgın, dünyada olduğu gibi KKTC’de de bir yıllık sürede telafisi imkansız kayıplara ve hasara yol açtı. Çin’in Wuhan kentinde “gizemli bir solunum yolu hastalığı” diye isimlendirilen ilk vakadan yaklaşık 3 ay sonra ve Dünya Sağlık Örgütü’nün hastalığı küresel salgın (pandemi) ilan etmesinden bir gün önce, 10 Mart 2020’de KKTC’de ilk vaka saptandı. Koronavirüsün ilk kez bir Alman turistte bulunduğu KKTC’de, salgının bir yıllık bilançosu 24 can kaybı oldu. Bir yıllık sürede 3 bin 664 kişinin testi pozitif çıktı ancak bu kişilerden bazıları hastalığı semptomsuz atlatırken 3 bin 285 kişi tedavi görüp iyileşti. Önceleri hızlı testlerle başlayan ve ardından PCR testleriyle devam eden virüsü saptama çalışmalarında bir yılda 596 bin 215 test yapıldı. Koronavirüs salgını, KKTC’nin sağlık altyapısına yatırımları zorunlu kıldı. Ülke Türkiye’nin katkılarıyla yeni bir hastaneye kavuşurken yoğun bakım servisi güçlendirildi, solunum cihaları artırıldı, laboratuvarların kapasitesi yükseltildi. Virüse karşı insanlığın tek umudu olan aşılar KKTC’ye ilk kez 14 Ocak’ta ulaştı. Bugüne kadar Türkiye’den 100 bin doz Sinovac marka aşı gelirken AB’den ise Pfizer/BioNTech ve AstraZeneca marka toplam 10 bin 570 doz aşı gönderildi. KKTC’nin en büyük ve donanımlı hastanesi olan Lefkoşa Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi’nde 28 Şubat 2020 sabahı çıkan yangın, üç can kaybı ve büyük hasarla sonuçlandı. Yangının yaraları daha sarılmadan başlayan koronavirüs salgını, sağlık çalışanları açısından olağanüstü süreci daha da ağırlaştırdı. Koronavirüs salgınına karşı Bakanlar Kurulu ilk önlemlerini 12 Mart’ta aldı ve okulların ve 2 sınır kapısının kapatılması dahil bazı kararlar açıkladı. Sağlık sisteminin zaman zaman yetersiz kalma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığı pandemi sürecinde biri geçen yıl mart ayında diğeri de bu yılın ocak ayında olmak üzere iki kez kapanma kararı alındı. Bu dönemlerde kısmi veya tam sokağa çıkma yasağı uygulandı, ulaşım sınırlandırıldı, birçok iş yeri kapatıldı, sıkı önlemler ve kurallarla salgının önü alınmaya çalışıldı. MASKE, MESAFE, HİJYEN Doktorların virüse karşı alınabilecek en etkili önlemler olarak vurguladığı “maske, mesafe ve hijyen”, koronavirüs salgını sürecinde en çok kullanılan kelimeler olarak sloganlaştı. GÜNLÜK HAYAT DEĞİŞTİ Ateş, kuru öksürük, yorgunluk, tat ve koku kaybı, nefes darlığı, göğüs ağrısı belirtileriyle görülen koronavirüs, insanların hayatını tamamen değiştirdi. Solunum yoluyla bulaşan virüse karşı maske takmak, sosyal mesafeyi korumak ve başta eller olmak üzere hijyene önem vermek en etkili yollar olurken insanların günlük yaşamı ve ilişkileri de buna göre şekillendi. El sıkışma, kucaklaşma ve öpme gibi selamlaşma ritüelleri yerini uzaktan, temassız selamlaşmalara bıraktı. Pandemi sürecinde insanlar önlemler ve yasaklarla yaşamayı öğrendi. Maske takmak, sosyal mesafe, uzaktan eğitim, evden çalışma, sokağa çıkma yasakları, birçok iş yerinin uzun süre kapatılması, dini hayattan eğlence sektörüne kadar sosyal hayatın birçok alanında toplu aktivitelerin yasaklanması gibi uygulamalar getirildi. Dünya Sağlık Örgütü’nün 11 Şubat 2020’de yeni tip koronavirüse "Kovid-19" adı verildiğini duyurduğu virüs, ortaya çıkmasından yaklaşık bir yıl sonra mutasyona uğradı; çok daha hızlı yayılan ve öldürücü bir hal aldı. Buna karşı uzmanlar çift maske takılması önerisi yaptı. KKTC’nin koronavirüs nedeniyle kapandığı ilk dönemde uçak ve gemi seferleri de durduğu için ihtiyaç duyulan test kitleri ve bazı ilaçlar, İktisat Bankası sahibi Mete Özmerter tarafından sağlandı. Aynı zamanda pilot olan Özmerter kendi jetiyle defalarca Türkiye’ye uçarak tıbbi malzeme taşıdı. Alınan tedbirler ve kapanmayla vakalar bir süreliğine durdu. Geçen yıl 11 Mayıs’ta, 83 yaşındaki son Covid-19 hastası Zekai Gece’nin alkışlar eşliğinde taburcu edilmesinin ardından, KKTC’de bir süre vaka görülmedi. Ancak hayatın normale dönmesiyle yılın ikinci yarısından itibaren Covid-19 vakaları yeniden artmaya başladı. ÖLÜMLER... KKTC’de COVID-19’dan ilk ölüm, Çin’deki ilk ölümün açıklandığı 11 Ocak’tan yaklaşık iki buçuk ay sonra 28 Mart 2020’de oldu. Lefkoşa Dr. Burhan Nalbantoğlu Hastanesi’nde COVID-19 tedavisi gören Alman hastalardan 73 yaşındaki Bruno Gaffiend Jabusch ilk ölüm olarak kayıtlara geçti. Jabusch’un KOAH ve hipertansiyon hastası da olduğu belirtildi. 10 MART-19 NİSAN ARASINDA 108 VAKA KKTC’de koronavirüs salgının ilk dalgasında 10 Mart ile 19 Nisan 2020 arasındaki 40 günlük sürede 108 vaka görüldü, 4 de can kaybı oldu. 19 Nisan’dan 30 Haziran’a kadarki 72 günlük sürede yapılan testler negatif çıktı ve rahat bir süre geçirildi. Ancak yaklaşık 3 ay aranın ardından 1 Temmuz’da, tarifeli uçak seferlerinin ve gemi seferlerinin başlamasıyla yeniden bir pozitif vakaya rastlandı. Uzun süreden sonra saptanan ilk vakanın, gemiyle gelen bir yolcu olduğu açıklandı. 1 TEMMUZ’DAN BUGÜNE... 1 Temmuz 2020’den bugüne dünyaya paralel hem vaka sayısı hem de hayatını kaybedenlerin sayısı KKTC’de de arttı ve kış aylarında en yüksek rakama çıktı. Bir günde 80 pozitif test sonucu açıklanan 4 Şubat 2021 en yüksek vakanın olduğu gün olarak kayıtlara geçerken, 14 Şubat’ta iki kişi birden hayatını kaybetti. Geride bıraktığımız şubat ayı hem yeni vaka hem de ölümlerde en kötü ay oldu. AYLAR İTİBARIYLA VAKA İSTATİSTİKLERİ KKTC’de koronavirüs vakalarının görüldüğü 10 Mart 2020’den bu yana vaka ve ölüm sayıları şöyle: 10 Mart-18 Nisan 2020- 118 vaka, 4 ölüm 19 Nisan-30 Haziran 2020- vaka görülmedi 1 Temmuz-31 Temmuz 2020- 24 vaka 1-31 Ağustos 2020- 189 vaka 1-30 Eylül 2020- 426 vaka 1-31 Ekim 2020- 181 vaka, 1 ölüm 1-30 Kasım 2020- 170 vaka 1-31 Aralık 2020- 466 vaka, 2 ölüm 1-31 Ocak 2021- 751 vaka, 7 ölüm 1-28 Şubat- 1091 vaka, 9 ölüm 1-9 Mart 2021: 248 vaka /1 ölüm İNGİLTERE’DE YAŞAYAN KIBRISLI TÜRKLER ARASINDA CAN KAYBI YÜKSEK Hızlı yayılan ve özellikle yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için hayati risk yaratan koronavirüs, İngiltere’de yaşayan Kıbrıslı Türkler arasında da çok can kaybına yol açtı. Pandeminin en çok zarar verdiği ülkelerin başlarında gelen İngiltere’de bir yıllık sürede yaklaşık 300 Kıbrıslı Türk hayatını kaybetti. TÜRKİYE’DE 2 MİLYON 807 BİN VAKA, 29 BİN 160 CAN KAYBI Türkiye de bugüne kadar 29 bin 160 can kaybı yaşandı. Türkiye’de dün itibarıyla test sayısı 34 milyon 403 bin 108'e ulaştı. Vaka sayısı 2 milyon 807 bin 387, hayatını kaybedenlerin sayısı 29 bin 160, ağır hasta sayısı 1289 oldu. Hayatını Türkiye’de sürdüren bazı Kıbrıslı Türklerin virüs yüzünden ölümü büyük üzüntü yarattı. GÜNEY KIBRIS’TA 233 CAN KAYBI, 37 BİN 650 VAKA Güney Kıbrıs’ta ilk koronavirüs vakası KKTC’den iki gün önce 8 Mart 2020’de görüldü; biri 25, diğeri de 64 yaşında iki kişide virüs tespit edildi. Güneyde bugüne kadar 233 kişi koronavirüs nedeniyle hayatını kaybederken vaka sayısı da 37 bin 650’ye ulaştı. KORONAVİRÜS SİYASETİ DE ETKİLEDİ Son bir yılın neredeyse tek gündemi olan koronavirüs, siyasi gelişmeleri de etkildi. 12 Haziran 2020’de Ercan’a gelen özel bir jetin yolcularının karantinasız ülkeye girdiği iddiaları üzerine tartışmalar sürerken dönemin Başbakanı Ersin Tatar, Turizm ve Çevre Bakanı Ünal Üstel’i görevden aldı. Yine koronavirüs salgını nedeniyle, Anayasa gereği 5 yılda bir yapılan ve Nisan 2020’de yapılması gereken Cumhurbaşkanlığı seçimi 6 ay süreyle ertelendi ve 11 Ekim’de ilk turu, 18 Ekim’de ikinci turu yapıldı. Önceki hükümette de aynı görevi sürdüren ve halen iktidardaki UBP-DP-YDP koalisyonunda koltuğunu koruyan tek bakan ünvanını taşıyan Sağlık Bakanı Dr. Ali Pilli, 20 Şubat’ta görevden alındı. Başbakan Ersan Saner görevden alma gerekçesini “Pilli’nin yorulduğu” gözlemine dayandırırken yerine, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanı diş hekimi Ünal Üstel getirildi. ALKIŞLAR SAĞLIK ÇALIŞANLARINA Tüm dünyada olduğu gibi KKTC’de de hayatı tamamen değiştiren önlemleri zorunlu kılan koronavirüs pandemisinde sağlık çalışanları hayatlarını riske atarak özverili çalışmalarıyla takdir topladı. Virüsün görülmesinin ardından ilk aylarda birçok ülkede olduğu gibi KKTC’de de sağlık çalışanları için akşam belli saatlerde balkonlardan alkış tutuldu. Pandeminin bir yıllık bilançosunda hastalığa yakalananlar arasında en riskli grupta yer alan Lefkoşa ve Girne hastanelerinin başhekimleri de dahil doktorlar, hemşireler ve diğer sağlık çalışanları da vardı. OKULLAR KAPANDI, DERSLER ONLINE Pandemi sürecinde ekonomik göstergeler kötüleşir işsizlik artarken eğitim sektörü de en fazla kapalı kalan sektörler arasında yer aldı. Okullar aylarca kapalı kalırken bu yıl şubat tatili erkene alındı, öğrenciler için online eğitime geçildi ancak hem öğrenciler hem de öğretmenler için zor bir süreç oluştu. OTELLER AYLARDIR BOŞ Bir turizm ülkesi olan KKTC’de koronavirüs turizmi de olumsuz etkiledi. Yüzlerce otel neredeyse bomboş kaldı. Vakaların düştüğü yaz aylarında iç turizmde bir miktar hareketlenme olsa da yurt dışından yeterli turist gelmediği için sektör büyük sıkıntıyla karşılaştı. Bazı oteller koronavirüs temaslıları ve hastalığı semptomsuz geçirenler için karantina merkezi olarak kullanıldı. 5 BİN İŞ YERİ KAPANDI Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası verilerine göre 5 bine yakın iş yeri pandemi sürecinde kapanmak zorunda kalırken 50 bin civarında çalışan da işini kaybetti. ACİL DURUM HASTANESİ KKTC sağlık sistemi salgın sürecinde Türkiye’nin katkılarıyla yaptırılan Acil Durum Hastanesi’ne kavuştu. Yaklaşık iki ay gibi kısa sürede tamamlanan ve 15 Kasım’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı törenle açılışı yapılan 100 yatak kapasiteli hastane ekim ayından itibaren PCR testlerinde, ocak ayında ise Covid-19 hastalarının tedavisinde kullanılmaya başlandı. 6 ameliyathanesi ve 24 yataklı yoğun bakım servisi de bulunan yeni hastane ultrason, MR ve radyoloji ünitesine de sahip. Hastanede endoskopi ve acil triyaj girişi gibi diğer hizmetleri verecek birimler de bulunuyor. UMUT AŞILARDA... Salgının kontrol altına alınması için büyük umut bağlanan aşılar için birçok ülkede başlatılan çalışmalardan bazıları olumlu sonuçlandı. Deneme aşamaları tamamlanan ve insanlarda kullanımı onay alan ilk aşı aralıkta kullanıma başlandı. Türkiye ilk üretilen aşılardan olan Çin’den Sinovac marka aşı satın alırken bir miktar aşıyı da KKTC’ye gönderdi. KKTC’ye ilk aşılar 14 Ocak 2021’de geldi ve ilk aşı 15 Ocak’ta Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’a, Başbakan Ersan Saner’e ve dönemin Sağlık Bakanı Ali Pilli’ye yapıldı. Ülkede aşılanmanın başlamasından bu yana geçen 7 haftalık sürede 55 bin civarında kişi aşılandı. Aşılardan 100 bini Türkiye’den gönderilen Sinonavac, 5 bin 670 adedi AB’nin gönderdiği Pfizer/BioNTech ve 4 bin 900 adedi de AstraZeneca marka aşılar oldu. Başbakan Ersan Saner, dünyada aşıya ulaşmakta ciddi sıkıntılar varken nüfusunun yüzde 15’inin çift doz aşılandığı KKTC’nin, AB ülkeleri arasında aşılamada ikinci sırada yer aldığını söyledi. KAPILAR KAPANDI... UÇAKLAR UÇMAZ, GEMİLER YÜZMEZ OLDU Kıbrıs’ta iki kesim arasında sınırların çizildiği 1974’ten 29 yıl sonra 23 Nisan 2003’te açılan geçiş kapıları 17 yıl sonra koronavirüs yüzünden kapandı veya geçişler sınırlandırıldı. Bir süre durdurulan uçak ve gemi seferleri daha sonra sınırlı sayıda sürdü ve yurt dışından gelenlere karantina zorunluluğu getirildi. Bakanlar Kurulu’nun geride kalan bir yıl içindeki onlarca toplantısının gündeminde hep salgına karşı alınan önlemler oldu. Kapanan iş yerlerinin çalışanlarına 1500 TL destek verildi. Salgının ilk dönemlerinde ülkede maske ve hijyen malzemelerinde başgösteren eksiklik üzerine bazı okullarda maske ve kolonya üretimi yapıldı.