Girne Amerikan Üniversitesi (GAÜ) Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ali Ünyayar, aşı geliştirme ve dağıtımına ilgili bazı açıklamalarda bulundu. Dr. Ünyayar, aşılar açıklaması serisinde aşıların nasıl çalıştıklarından nasıl yapıldıklarına kadar olan tüm aşamaları değerlendirdi. Açıklamasında, COVID-19 aşılarının türleri ve farkları ile ilgili konuşan Ünyayar, “Aralık 2020 itibariyle, geliştirilmekte olan COVID-19 için 200'den fazla aşı adayı bulunmaktadır. Bunlardan en az 52 aday aşı insan denemelerindedir. Halihazırda faz I/II'de olan ve önümüzdeki aylarda faz III'e girecek olan birkaç tane daha vardır (Örneğin TÜRKOVAK gibi)” dedi. Geliştirilmekte olan bu kadar aşının nedenine de değinen Prof. Dr. Ali Ünyayar, “Tipik olarak, birçok aşı adayı, herhangi birinin hem güvenli hem de etkili olduğu bulunmadan önce değerlendirilecektir. Örneğin, laboratuvar ve laboratuvar hayvanlarında çalışılan tüm aşılardan yaklaşık olarak her 100'den 7'si insanlarda klinik deneylere geçmek için yeterince iyi kabul edilmektedir. Klinik deneylere giren aşılardan sadece beşte biri başarılıdır. Geliştirme aşamasında çok sayıda farklı aşıya sahip olmak, amaçlanan öncelikli popülasyonlar için güvenli ve etkili olduğu gösterilecek bir veya daha fazla başarılı aşı olma şansını artırır” dedi. “Bir aşı tasarlamak için üç ana yaklaşım vardır” diyen Ünyayar, “Farklılıkları, bütün bir virüs mü yoksa bakteri mi kullandıklarında yatmaktadır; sadece mikrobun bağışıklık sistemini tetikleyen kısımları; ya da sadece virüsün tamamını değil, spesifik proteinleri yapmak için talimatlar sağlayan genetik materyaldir” diye konuştu. Prof. Dr. Ali Ünyayar açıklamasının şunları da ekledi: İNAKTİF AŞI Bir aşı yapmanın ilk yolu, hastalık taşıyan virüs veya bakteriyi veya ona çok benzeyen birini alıp kimyasallar, ısı veya radyasyon kullanarak etkisiz hale getirmek veya öldürmektir. Bu yaklaşım, insanlarda işe yaradığı kanıtlanmış teknolojiyi kullanır grip ve çocuk felci aşıları bu şekilde yapılır - ve aşılar makul bir ölçekte üretilebilir. Bununla birlikte, virüs veya bakteriyi güvenli bir şekilde büyütmek için özel laboratuvar tesisleri gerektirir, nispeten uzun bir üretim süresine sahip olabilir ve muhtemelen iki veya üç doz uygulanması gerekecektir. CANLI ZAYIFLATILMIŞ AŞI Canlı zayıflatılmış bir aşı, virüsün canlı ancak zayıflamış bir versiyonunu veya çok benzer bir versiyonunu kullanır. Kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısı ve su çiçeği ve zona aşısı bu tip aşılara örnektir. Bu yaklaşım, inaktive aşıya benzer bir teknoloji kullanır ve ölçekte üretilebilir. Bununla birlikte, bunun gibi aşılar, bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için uygun olmayabilir. VİRAL VEKTÖR AŞISI Bu aşı türü, hastalığa neden olmadan bir bağışıklık tepkisini tetikleyebilmesi için, ilgilenilen mikropun proteinler olarak adlandırılan belirli alt kısımlarını iletmek için güvenli bir virüs kullanır. Bunu yapmak için, ilgilenilen patojenin belirli kısımlarını yapma talimatları güvenli bir virüse eklenir. Güvenli virüs daha sonra proteini vücuda iletmek için bir platform veya vektör görevi görür. Protein bağışıklık tepkisini tetikler. Ebola aşısı viral bir vektör aşıdır ve bu tip hızla geliştirilebilir. ALT BİRİM YAKLAŞIMI Bir alt birim aşı, bir virüs veya bakterinin yalnızca bağışıklık sisteminin tanıması gereken çok özel kısımlarını (alt birimleri) kullanan aşıdır. Tüm mikrobu içermez veya vektör olarak güvenli bir virüs kullanmaz. Alt birimler proteinler veya şekerler olabilir. Çocukluk programındaki aşıların çoğu alt birim aşılardır ve insanları boğmaca, tetanoz, difteri ve meningokokal menenjit gibi hastalıklardan korur. GENETİK YAKLAŞIM (NÜKLEİK ASİT AŞISI) Zayıflamış veya ölü bir mikropun tamamını veya birinin parçalarını kullanan aşı yaklaşımlarından farklı olarak, bir nükleik asit aşısı, tüm mikrop için değil, belirli proteinler için talimatlar sağlayan genetik materyalin bir bölümünü kullanır. DNA ve RNA, hücrelerimizin protein yapmak için kullandığı bilgi molekülleridir. Hücrelerimizde, DNA önce haberci RNA'ya(mRNA) dönüştürülür ve daha sonra spesifik proteinler yapmak için plan olarak kullanılır. Nükleik asit yaklaşımı, aşı geliştirmenin yeni bir yoludur. COVID-19 pandemisinden önce, belirli kanserler de dahil olmak üzere bazı DNA aşıları insan denemelerinden geçse de, hiçbiri insanlarda kullanım için tam onay sürecinden geçmemişti. Pandemi nedeniyle, bu alandaki araştırmalar çok hızlı ilerledi ve COVID-19 için bazı mRNA aşıları acil kullanım izni alıyor, bu da artık insanlara sadece klinik deneylerde kullanmanın ötesinde verilebileceği anlamına geliyor. Klasik aşı güvenlik sorunları göz ardı edilmiş ve ileride çıkabilecek sorunlar için sürekli izleme gerekmektedir.